Kazimierz Wielki i jego polityka
W polityce zagranicznej wybitna osobowość króla polskiego dominowała nad jego licznymi i zdolnymi współpracownikami. Król był twórcą zasad i metod tej polityki i z jego osobą wiąże się uzyskane sukcesy. Nad pomyślnym i długim panowaniem Kazimierza Wielkiego wisiał jednakże gęstniejący cień osobistego, a więc dynastycznego niepowodzenia, które mogło stać sie klęską polityczną królestwa. Oto Kazimierz Wielki, pomimo kilkakrotnych małżeństw nie miał syna z prawego łoża. Sprawa następstwa tronu stawała się jednym z zasadniczych, a zarazem najtrudniejszych problemów. Przekazanie władzy któremuś z Piastów byłoby ryzykowne. Drobnym, zhołdowanym lennie książętom brakowało bowiem i autorytetu i środków, a walki o tron groziłyby całości królestwa. W rezultacie coraz bardziej realny stawał się układ z Wyszehradu o przekazaniu następstwa Ludwikowi Węgierskiemu (wnukowi Łokietka po kądzieli). W okresie walk o Ruś Czerwoną prawa te zostały ponownie zatwierdzone.
Kazimierz Wielki próbował przeciwstawić następstwu węgierskiemu inną możliwość. Doprowadził do małżeństwa swego wnuka, księcia słupskiego Kazka z księżniczką litewską (1360) a następnie adoptował Każka, planując przekazanie mu praw do tronu pol- 70 skiego po Ludwiku Andegaweńskim. Na łożu śmierci król zapisał księciu słupskiemu – księstwa sieradzkie i łęczyckie oraz ziemię dobrzyńską i kilka dodatkowych grodów. Stwarzało to, wobec braku męskiego potomstwa i u Ludwika, szanse na zdobycie tronu przez Kazka, a także na uzyskanie dla Polski dużej części Pomorza Zachodniego. Plany Le nie powiodły się. Kazkowi zabrakło siły, poparcia w Polsce i zdolności, by wykorzystać stworzoną mu szansę. Tron objął Ludwik Węgierski (1370-13821, który natychmiast przybył do Krakowa dla dokonania koronacji.
Ustabilizowanie miejsca Królestwa Polskiego w Europie środkowo-wschodniej
Król rezydował stale na bliższych mu Węgrzech, natomiast władzę w Polsce przekazał swej matce Elżbiecie Łokietkównie. Opierała ona swe rządy na przychylnych związkom z Węgrami panach małopolskich, podczas gdy Wielkopolanie zachowywali rezerwę. Małe zainteresowanie Ludwika sprawami polskimi doprowadziło do strat terytorialnych: na Rusi – ziemi włodzimierskiej na rzecz Litwy, na Mazowszu – do całkowitego usamodzielnienia się Siemo- wita III, który zajął Sochacz, Rawę i księstwo płockie, Brandenburgia opanowała ponownie Santok i Drezdenko.
Straty te wzbudzały niezadowolenie, które potęgował opór przeciw wpływom węgierskich dworzan królowej Elżbiety. W Krakowie doszło na tym tle do zamieszek. Nie budził uznania inny reprezentant władzy króla Ludwika w Polsce – książę Władysław Opol- czyk, któremu król oddał w 1372 r. wr zarządzanie Ruś Halicką. Obawiano się, że Ludwik planuje przyłączenie tych ziem do Węgier. Z drugiej strony Władysław Opolczyk podjął na Rusi energiczną akcje osadniczą, lokował miasta i liczne wsie ściągając osadników polskich i niemieckich. Utworzono wtedy metropolię halicką (1375) z biskupstwami w Przemyślu, Włodzimierzu i Chełmie. Z osobą Władysława Opolczyka związane jest także sprowadzenie z Węgier (na Jasną Górę) Paulinów (1382) i początki kultu Matki Boskiej Częstochowskiej. Okres panowania Ludwika Węgierskiego przyniósł – wobec nieobecności króla i niepopularności jego przedstawicieli – wzrost znaczenia możnowładztwa małopolskiego.
Ustabilizowanie miejsca Królestwa Polskiego w Europie środkowo-wschodniej nie mogłoby dokonać się pomyślnie, gdyby akcji wojskowych i dyplomatycznych nie wspierała rosnąca siła zjednoczonej Polski. Siła ta wynikała zarówno ze wzrostu gospodarczego i demograficznego, jak i reform wzmacniających organizację państwa.