Organizacja rycerstwa jako grupy społecznej

W zarządzie terytorialnym utrzymało się znaczenie okręgów grodowych, od XII w. zwanych kasztelaniami. Stojący na ich czele kasztelanowie mieli nadal u boku wojskich, sędziów grodowych, chorążych.

W pierwszej połowie XIII stulecia utrzymanie lub uzyskanie przynależności do rycerstwa zależało od zdobycia ziemi i uzyskania _ od księcia przywilejów. Część drobnych wojowników, wywodzących sie z dawnych wolnych kmieci, traciła ziemię i pozycję społeczna opadając do warstwy chłopów poddanych mniejszość zaś walczyła o wyższy status. U schyłku XIII w. proces tworzenia się stanu rycerskiego nie był jeszcze zakończony. Za rycerza uważano człowieka dzierżącego ziemię na prawie rycerskim (inre militań). Większość szeregowego rycerstwa uzyskała w ciągu XIII w. immunitety sądowe i skarbowe. W zamian mieli obowiązek konnego stawienia sie na wyprawę zbrojną. Specyfiką polską był brak jakiegokolwiek rozróżnienia prawnego w ramach grupy rycerskiej, brak wewnętrznej hierarchii dzielącej rycerzy wedle zasad feudalnych na wasali i seniorów. Liczna grupa rycerska, jako jedynego seniora miała panu- lącego księcia i każdy rycerz tylko od władcy czuł się zależny.

Organizacja rycerstwa jako grupy społecznej opierała się na związkach rodowych. Obok dawnych rodów możnowładczych wykształciły się nowe, powstające nie tylko na podstawie więzów krwi, lecz także wspólnoty zamieszkania. Były to tak zwane rody gniazdowe. Zapewniały one pozycje społeczną wszystkim, więc i słabszym ekonomicznie członkom. Przynależność do rodu, zaświadczona przez współrodowców, stała się stopniowo głównym sposobem udowodnienia statusu rycerskiego. Na przełomie XIII i XIV w. symbolami rodów stały się znaki herbowe, które z osobistych przekształciły się w dziedziczne, oraz zawołania – czyli okrzyki bojowe. W XIV w. ukształtowały się dzięki temu rody heraldyczne.