Panowanie Wazów
Polska XVI-XVII wieku formowała się na obszarach pomiędzy przyszłym Wschodem i Zachodem. Niewątpliwie też krzyżowały się tu motywy orientalne i okcydentalne. Rzeczpospolita była jednak czymś więcej niż obszarem konfrontacji dwu światów. Te elementy orientalne, traktowane jako rodzime, nadały sarmatyzmowi jego rysy szczególne. Pozostaje pytanie, dlaczego szlachta polska w sa- mookreśleniu sięgnęła nie tylko do swego dziedzictwa zachodniego? Dlaczego mogła i chciała z równym upodobaniem spożytkować tradycję orientalną? Czy w równym stopniu uznawała ją za własną? Polska szlachecka nie potrzebowała się opowiadać po jakiejkolwiek stronie, tworzyła własną, oryginalną kulturę w Europie.
Tożsamość Polski, rozumiana jako pewne cechy zapewniające jej trwanie, nie została oczywiście ustalona raz na zawsze. Proces tu przedstawiony postępował dalej w wieku XVII, a od połowy stulecia, w nowych i to niekorzystnych okolicznościach. Opowiadając się za wolnością osadzoną na przekonaniu, że ,,Bóg nasz jeden i szabla1′, szlachta dawała najpełniejszy wyraz swej tożsamości. A jednak fundamenty jej okazały się nie dosyć trwałe.
Uważa się zwykle panowanie Wazów za wiek srebrny, jakby nastąpiło obniżenie lotów w stosunku do epoki ostatnich Jagiellonów. A przecież była to zarazem epoka pełnego rozkwitu szlacheckiej Rzeczpospolitej i dosłownego spełnienia ideału szlacheckiego życia. Wtedy też zaczęła być dostrzegana i interpretowawa oryginalność Rzeczpospolitej . Zawierała się ona najpełniej w świadomym wyborze wolności szlacheckiego obywatela przed siłą państwa. Złożył sie na to specyficzny sposób rozwiązania problemów ekonomicznych i struktura społeczna. W tej ostatniej również istotne było uformowanie się wspólnoty szlacheckiej, owego narodu, jak i poddaństwo chłopów. Szlachta tworząc państwo podporządkowane swoim własnym interesom dokonała tego kosztem poddanych. Nie zdołała też uniknąć konsekwencji własnego zróżnicowania. Ale to właśnie wtedy stan szlachecki dokonał niepowtarzalnego połączenia pierwiastków europejskich i orientalnych, wyróżniających Rzeczpospolitą wśród państw Europy.
Te właśnie zjawiska, nadrzędność interesu narodowego nad państwowym, oryginalność kultury szlacheckiej, umiłowanie wolności 154 i polityczność okazały się trwałe. Na nich ugruntowała się Polska.