Władza centralna – król

Władza centralna spoczywała w rękach króla i urzędników wywodzących się z dzielnicy krakowskiej, którzy stali się dostojnika- 74 mi państwowymi. Byli to przede wszystkim podkanclerzy (a od cza- sów Ludwika Węgierskiego – kanclerz), podskarbi, marszałek dworski i (także od panowania Ludwika) koronny. Wchodzili oni w skład rady królewskiej, nowego organu władzy, tworzonego przez króla z mianowanych przez niego dostojników. Przewagę w radzie mieli możnowładcy małopolscy oraz wyżsi duchowni z tego regionu.

Wśród władz terytorialnych, związanych z dawnymi dzielnicami (w XIV w. nazywanymi ziemiami) utrzymały sie urzędy wojewodów i kasztelanów, oraz tytularne już tylko – stolników, podczaszych, łowczych, mieczników. Wzrosło natomiast znaczenie sędziów i podsędków ziemskich oraz podkomorzych. Zarząd prowincjonalny krajem znajdował się w rękach starostów mianowanych przez króla, wyposażonych w uprawnienia sądowe, policyjne i skarbowe. Zarządzali oni ponadto majątkami królewskimi. Opór dawnego możnowładztwa przeciw władzy starostów, a pośrednio króla, został przełamany, a w najbardziej dramatycznym wypadku buntu, tak zwanej konfederacji Maćka Borkowica w Wielkopolsce (1352), jej przywódca został skazany na śmierć.

Władzę królewską, jakkolwiek silną, ograniczało prawo, którego monarcha miał być gwarantem i wykonawcą. Podobnie jak i w innych państwach ówczesnej Europy, w dziedzinie ustawodawstwa król działał wraz z reprezentacją stanów, która ukształtowała się na szczeblu ziemskim, prowincjonalnym i ogólnopaństwowym. Zjazdy rycerstwa wywodziły się z okresu rozbicia dzielnicowego. W XIV w. dochodziło kilkakrotnie do wieców ogólnopaństwowych, częściej zbierały się wiece prowincjonalne i ziemskie. Uczestniczyli w nich urzędnicy ziemscy, możni i rycerstwo, a także przedstawiciele miast. Wiece te były elementem samorządu lokalnego, miały także uprawnienia sądowe.