Dalsza ewolucja zasad unii

Dalsza ewolucja zasad unii nastąpiła w 1413 r. na mocy układu w Horodle. Unia ta wprowadzała na stałe instytucję wielkiego księcia litewskiego, który miał być ustanawiany przez króla polskiego za zgoda rady koronnej i litewskiej. Przewidziano wspólne zjazdy i wiece panów polskich i litewskich oraz wprowadzono na Litwie urzędy wojewodów i kasztelanów.

Uznano więc odrębność państwową Wielkiego Księstwa Litewskiego, przy jego powiązaniu z Polską poprzez osobę władcy i upodobnienie ustroju politycznego. Unia utrzymana została w następnych dziesięcioleciach, pomimo konfliktów i napięć. Jej zerwanie nastąpiło na krótko po roku 1440, gdy na tronie litewskim zasiadł Kazimierz Jagiellończyk, podczas gdy królem polskim i węgierskim był jego starszy brat Władysław. Śmierć króla i przywołanie Kazimierza na tron polski odnowiły związek obu państw w kształcie unii osobistej. Tron litewski był dziedziczny, podczas gdy polski elekcyjny, a ciągłość unii zapewniana była przez elekcję w Polsce Jagiellonów. Zasady te obowiązywały do unii lubelskiej 1569 r., zawartej wobec spodziewanego wygaśnięcia dynastii.

Przemiany zasad, na jakich połączyły się oba państwa, polegały więc na stopniowym odejściu od zamierzonego włączenia Litwy do Polski ku uznaniu odrębności obu członów. Unią nie ograniczyła się jednak do opracowania i wprowadzenia w życie praw dotyczących całych państw. Nie mniej ważne stały sie wywołane przez nią procesy ewolucji społecznej i wewnątrzpolitycznej na Litwie.