Przewaga rycerstwa sferze gospodarczej

W sferze gospodarczej przewaga rycerstwa uwidaczniała się we wzroście areału ziemi folwarcznej, kosztem pustych łanów kmiecych oraz gospodarstw sołtysich. W konkurencji folwarku sołtysiego z rycerskim, wygrywał ten ostatni a znaczenie i siła ekonomiczna warstwy sołtysiej zostały stopniowo ograniczone. Proces ten przyspieszony został przez przywilej wydany w czasie zjazdu w Warcie w 1423 r. Pozwalał on rycerstwu na przymusowe wykupienie sołtysów, którzy uznani zostali za „nieużytecznych i krnąbrnych”. Już sama groźba zastosowania tego prawa uzależniła sołtysów. W razie zaś wykupienia ziemia ich włączana była do ziemi dworskiej, a uprawnienia sołtysie przysługiwać zaczynały nabywcy, czyli właścicielowi wsi.

Bardziej przedsiębiorczy i bogatsi sołtysi starali sie, często skutecznie, o wejście do stanu rycerskiego. W rezultacie wykupywania z jednej, oraz awansu niektórych sołtysów z drugiej strony, warstwa ta, odgrywająca w XIV w. dużą rolę w utrzymywaniu równowagi międzystanowej, zaczęła w XV w. zanikać. Przejęcie uprawnień sołtysich przez właścicieli dóbr zmieniło układ stosunków na wsi i odebrało chłopom część samodzielności, przyznanej przez przywileje lokacyjne.

Stały wzrost cen spowodował, że pan zainteresowany był powiększaniem obszaru ziemi przydworskiej, której plonami dysponował w pełni, aniżeli trudnym do uzyskania zwiększaniem czynszów chłopskich. W XIII-XIV w. niewielka rezerwa pańska uprawiana była przez pracowników najemnych, natomiast wzrost jej areału w XV w. spowodował, że panowie musieli znaleźć inne zasoby siły roboczej. Zaczęli więc egzekwować i powiększać powinności kmieci świadczone w pracy, zwane pańszczyzną. Ta forma renty nie wyparła w XV w. czynszów, ale była stopniowo zwiększana.