Stosunki pomiędzy rycerstwem a mieszczaństwem

W podobnym kierunku zmieniały się stosunki pomiędzy rycerstwem a mieszczaństwem. I w tym wypadku zamożność miast, możliwości prowadzenia zyskownego handlu, utrzymujący się – dzięki zamożności wsi – popyt na wyroby miejskich rzemiosł, ograniczyły opór mieszczaństwa przeciw niekorzystnym dla niego postanowieniom. Miasta znajdowały bezpieczeństwo ekonomiczne w znacznym uposażeniu ich ziemią bogaci mieszczanie kupowali majątki ziemskie – dające mniejsze, lecz pewniejsze dochody niż transakcje handlowe, Znaczne możliwości działania i ekspansji tworzył mieszczństwu handel wschodni oraz zagodpodarowywanie ziem Wielkiego Księstwa Litewskiego. Dokonywano tam lokacji, migrowali ludzie, przenoszono kapitały. Przejawem wzrostu samodzielności miast było wykupywanie przez rady miejskie dziedzicznego urzędu wójta. Dawało to miastom pełną samorządność. 93

W tych korzystnych warunkach nie odczuwano zrazu tak boleśnie kolejnych postanowień zjazdów rycerskich i przywilejów królewskich, ograniczających swobody miejskie. Przywileje 1454 r. (nie- szawskie) znosiły reglamentację sprzedaży, godząc w monopole miejskie, zaś w Wielkopolsce wprowadzały tzw. taksy wojewodzińskie – czyli obowiązek stosowania się mieszczan do cen ustalanych przez wojewodów. Taksy wprowadzano jeszcze kilkakrotnie (1465, 1496), co świadczy, że wchodziły one w życie z oporem. Były jednak zagrożeniem dla miast a faworyzowały rycerstwo i duchowieństwo, w których imieniu decydowali wojewodowie. Przywilej 1454 r. wprowadzał ponadto możliwość powołania mieszczanina przed sąd ziemski (rycerski) w wypadku zranienia rycerza, a także zabójstwa. Ograniczało to kompetencje sądów miejskich.