Panowanie Władysława Warneńczyka

Po przywilejach nadanych przez Jagiełłę w 1386 r., ponowna szansa uzyskania nowych praw pojawiła się w ostatnich latach panowania króla. W 1422 r. w Czerwińsku król zgodził się nie konfiskować dóbr szlacheckich bez wyroku sądowego, oraz zapewnił, że nikt nie będzie łączyć urzędów sędziego ziemskiego i starosty. Następne przywileje nadał Jagiełło ubiegając się o sukcesje dla swych synów, co uczyniło nacisk szlachty skuteczniejszym. W 1430 r. w Jedlni i 1433 r. w Krakowie szlachta otrzymała przywilej nietykalności osobistej – neminem captivabimus nisi iure victum. Uwięzienie mogło od tego czasu nastąpić tylko na mocy wyroku sądowego.

Panowanie Władysława Warneńczyka było okresem wzmocnienia rządów oligarchicznych. Opozycja – również możnowładcza – próbowała wykorzystać hasła husyckie i antyklerykalne aby pociągnąć za sobą rycerstwo, lecz w 1439 r. jej wojska zostały rozbite pod Grotnikami. Po śmierci Warneńczyka [1444], panujący na Litwie Kazimierz wykorzystał sytuację dla wzmocnienia swej władzy. Godził się objąć tron polski, lecz nie chciał zatwierdzić przywilejów i po kilkuletniej walce objął tron [1447] bez zobowiązań. Król walczył z możnowładztwem, a opierając się na szlachcie i mieszczaństwie tworzył własne stronnictwo. Musiał jednak ustąpić szlachcie, która zgromadzona w obozie pospolitego ruszenia na wojnę z Zakonem w 1454 r. zażądała nowych przywilejów. W Cerekwicy i w Nieszawie Kazimierz wystawił dokumenty, na mocy których władca nie mógł stanowić nowych praw i zwoływać pospolitego ruszenia bez zgody sejmików ziemskich.