Chrystianizacja

Tak oto Polska, będąc młodszym i peryferyjnie położonym członem chrześcijańskiej Europy, włączana była stopniowo w tę wspólnotę i w świadomość jej mieszkańców. Chrystianizacja poszerzyła zasięg cywilizacji europejskiej. Czy jednak poza tą bierną rolą pełniła Polska dla tej wspólnoty inne funkcje?

Już za Bolesława Chrobrego podjęto próbę chrystianizacji sąsiednich Prusów. Misja św. Wojciecha zakończyła się jego męczeńską śmiercią, lecz Polsce przyniosła prestiż i utworzenie arcybiskupstwa. Ponowne, XII-wieczne próby nawracania Prusów kończyły się niepowodzeniem, zaś korzyści z nawrócenia Pomorzan Zachodnich przejęli władcy niemieccy. Dopiero u schyłku średniowiecza atrakcyjność polskiej organizacji państwowej, wzorców życia oraz potencjał intelektualny i polityczny Polski okazały się wystarczające dla skutecznego nawrócenia Litwy. Polska spełniła w ten sposób ważny dla całego kręgu cywilizacyjnego obowiązek rozszerzenia zasięgu Chrześcijaństwa. Uczeni z Akademii Krakowskiej, odrzucając działanie przemocą i polemizując z Krzyżakami, powoływali się na prawa poszczególnych narodów do decydowania o swoim losie. U podstaw tego rozumowania leżały zasady tolerancji. Wzorzec państwa tolerancyjnego, nie zawsze zrozumiały dla innych społeczeństw średniowiecznych, stanowił na dłuższą metę ważny wkład Polski w kulturę europejską.

Średniowieczna Polska była więc dla innych krajów kontynentu odbiorcą idei, technik, wzorców organizacyjnych, terenem migracji, lecz w miarę rozwoju państwa, gospodarki oraz kultury polskiej stawała się czynna w dalszym rozprzestrzenianiu owych idei i wzorców. Wytworzyła ponadto nowe idee i stała się krajem przekazującym wiadomości o wschodzie Europy. Nie była to rola pierwszoplanowa w skali całego kontynentu, okazała się natomiast rosnąca w miarę upływu stuleci. W XV w. Polska stanowiła kluczowy element systemu środkowo i wschodnioeuropejskiego, niezbędny dla jego funkcjonowania i rozwoju, liczący się w skali całej Europy.