Mecenat Jagiellonów

Mecenat Jagiellonów pozwolił dodać do panujących zasad estetycznych element nowy, jakim stały się freski w stylu rusko-bizan- tyjskim. Na zlecenie Władysława Jagiełły ozdobiono nimi gotycką kaplicę zamku lubelskiego, później powstały podobne malowidła w Sandomierzu, Wiślicy, Gnieźnie oraz na zamku wawelskim. Twórcy musieli dostosować utrwalony schemat przedstawień wschodnio- chrześcijańskich do planów wnętrz gotyckich. Konfrontacja tak odmiennych wzorców pozwalała na powstanie dzieł o niespotykanym charakterze. Również obraz Matki Boskiej Częstochowskiej jest ikoną namalowaną pod wpływem sztuki bizantyjskiej. Ale hieratyczna surowość przedstawień odsunięta została na plan dalszy w czasie przemalowania obrazu w XV w., po uszkodzeniu go w czasie walk z hu- sytami. Pozostawiono wtedy ślady cięć mieczem na twarzy Madonny, co zbliża wizerunek do ujęć gotyckich, mówiących o cierpieniach i ludzkich przeżyciach świętych postaci. Syntetyzowanie wzorców Wschodu i Zachodu stało się więc jedną z cech sztuki polskiej już w XV w.

Mecenat królewski służył propagowaniu władzy państwowej, biskupi przypominał o miejscu Kościoła w społeczności wiernych, 105 możnowładczy i rycerski sławił rody fundatorów. W XV w. ukształtował się także mecenat mieszczański, odgrywający szczególnie w drugiej połowie stulecia wielką rolę. Mieszczanie, podobnie jak możni i rycerze, naśladując styl fundacji królewskich, dawali wyraz swemu poparciu dla polityki władców. Natomiast w dziedzinie rzeźby, malarstwa i zdobnictwa była to sztuka samodzielna, silnie związana ze środowiskami patrycjuszowskimi, cechowymi i bractw religijnych. Pod względem artystycznym sztuka polska należała do szerszego kręgu sztuki środkowo-europejskiej. Jeżeli jednak w XIV w. czerpano wzory z Czech, Węgier, Austrii, wschodnich Niemiec, to w XV w. w twórczości polskiej silniejszy był nurt rodzimy. Dawało to fundatorom poczucie dumy, przynosiło satysfakcję, zaspokajało potrzebę prestiżu. Nowym zjawiskiem stało się wtedy oddziaływanie na sztukę Rusi, a z drugiej strony czerpanie stamtąd inspiracji i syntetyzowanie obu kierunków.