Wielkie dzieło Andrzeja Frycza Modrzewskiego

Nie trzeba zresztą szukać zbyt wyraźnych podziałów. Wielkie dzieło Andrzeja Frycza Modrzewskiego (1503-1572) Commentato- rium de república emendanda libń quinqué (Kraków 1551), znajdujące rezonans w całej Europie, było nie tylko produktem śmiałej myśli. Był to także praktyczny głos obywatela w sprawach ogólnych. Modrzewski chciał naprawić Rzeczpospolitą jak wielu współczesnych mu zwolenników ,,egzekucji”, ale zalecał władzę scentralizowana, równość wobec prawa, niezależność od Rzymu i pokój religijny. I choć myśli Modrzewskiego uświadamiają nam rozpiętość między ideałem a rzeczywistością Rzeczpospolitej, to zarazem zdu- 26 miewa bogactwo życia, w którym stało się możliwe ich sformuło- wanie. To samo da się powiedzieć o drugim umyśle genialnym czyli o Mikołaju Koperniku 11473-1543). Epokowe dzieło De revolutio- nibus orbium coelestium (Norymberga, 1543) nie powstało w próżni, w oderwaniu od rzeczywistości ówczesnej Polski. Miarą ówczesnej sytuacji i miejsca Polski w Europie jest właśnie to, że student Akademii Krakowskiej, uczony zdobywający wiedzę matematyczną, prawną, astronomiczną w najlepszych ówczesnych ośrodkach, swego dzieła mógł dokonać jako członek kapituły Fromborka. A przy tym zdołał działać publicznie, administrować, sądzić, leczyć, gospodarzyć, formułować zasady obiegu pieniądza i pisać łacińskie poezje. Obydwaj byli pochodzenia mieszczańskiego, co wskazuje jak wielkie istniały możliwości awansu.