Organizacja skomplikowanego systemu państwowego

Organizacja skomplikowanego systemu państwowego była przedsięwzięciem kosztownym. Nałożenie na ludność poddaną wielkich ciężarów nie mogło odbywać się bez konfliktów. W okresie podboju pozostałych plemion przez Polan konflikty dotyczyły przede wszystkim stosunku lokalnych rodów panujących i możnowładczych do piastowskich zdobywców. Sprzeczności te rozwiązywane lub tłumione były przemocą. Piastowie likwidowali oporne lokalne grupy rządzące. Tym jednak możnym, którzy decydowali się na współpracę ze zdobywcami – co pomimo bliskości kultury oraz podobnych wzorców życia możnych nie mogło być decyzją łatwą – oferowali Piastowie szansę działania w ramach organizacji nierównie nowocześniejszej, w ramach państwa polskiego. Była to oferta atrakcyjna, zaspokajająca oczekiwania jednostek ambitnych, żądnych władzy, wpływów, zamożności i znaczenia.

Inaczej wyglądała sytuacja ludności wieśniaczej. Narzucenie na nią wielkich kosztów budowy państwa musiało być dotkliwe, tym bardziej, że pomiędzy VIII a X w. wzrost wydajności rolnictwa był nieznaczny. Przyrost produkcji miał charakter ekstensywny, polegał na wzroście liczby ludności, karczowaniu lasów i braniu pod uprawę nowych ziem. Natomiast rozmiar danin państwowych był nieporównywalnie większy niż w okresie plemiennym. Możemy więc przypuszczać, że w okresie budowy państwa polskiego poziom życia ludności wieśniaczej obniżył się.

Czy państwo piastowskie oferowało im cokolwiek w zamian za ich trud i narzucone ciężary? Nie możemy tego wykluczyć. Korzystna musiała być stabilizacja sytuacji politycznej, zakończenie walk międzyplemiennych, likwidacja poczucia ciągłego zagrożenia, wydania na łup najeźdźców. Ale czy tego rodzaju korzyści rekompensowały wzrost obciążeń daninami nakładanymi przez władcę i jego urzędników, nie zawsze uznawanych za własnych?