Bezkrólewie lat 1696-97 było okresem wielkiego chaosu

Elekcja miała przebieg burzliwy, wybrano równocześnie kandydata francuskiego księcia Conti i Augusta elektora saskiego. Ten ostatni działał szybciej i koronował się 15 IX 1697 r. Niezwykłość tego wydarzenia tkwiła nawet nie w roli odegranej przez cara Piotra, nie w ogromnych sumach pobranych przez senatorów od wszystkich możliwych kandydatów i nie w objęciu tronu przez elekta mniejszości. Rzecz w tym, że obrano królem człowieka reprezentującego jawnie tendencje absolutystyczne. August II, tak jak Sobieski, szukał szans wzmocnienia własnej pozycji przez uzyskanie domeny dziedzicznej np. w Inflantach. Dysponował natomiast daleko większymi środkami. Plany reform jak i doprowadzenia do unii realnej, czy połączenia Saksonii z Rzeczpospolitą przez Śląsk, nie wzbudziły entuzjazmu. Szlachta zadbała o potwierdzenie swoich praw, ale nie godziła się na żadne zmiany. Pokój z Turcja w Karłowicach (26 I 1699) przywrócił Rzeczpospolitej Kamieniec, ale nie przywrócił utraconej pozycji. Partnerem Austrii na południu stawała się nieodwołalnie Rosja Piotra I. Na północy Fryderyk I koronował sie na króla w Prusach (1701) i coraz wyraźniej traktował sąsiednie ziemie polskie jako obszar bezkarnej grabieży i pobierania rekruta. Tak doszło do wielkiej wojny północnej, w której Rzeczpospolita teoretycznie nie brała udziału. W przeciwieństwie jednak do wojny trzydziestoletniej, działania toczyły się teraz przede wszystkim na ziemiach Rzeczpospolitej . August II wszedł w sojusz z Danią i Rosją przeciwko Szwecji, licząc na uzyskanie dziedzicznego panowania w Inflantach. Błyskawiczne akcje wojsk Karola XII pokrzyżowały jednak te plany. W 1702 r. Szwedzi wtargnęli na ziemie polskie i zajęli Warszawę. Po rozbiciu Augusta II pod Kliszowem 19 VII zajęli Kraków. W tej zgoła niecodziennej sytuacji szlachta nie podniosła się do walki. Część opowiedziała się przy Szwedach, zawiązała konfederację generalną w Warszawie i ogłosiła bezkrólewie. Zwolennicy Augusta związali się w konfederacje sandomierską w maju 1704 r. i szukali oparcia w Rosji. Pod szwedzką kontrolą dokonano w lipcu 1704 r. elekcji Stanisława Leszczyńskiego |koronacja 4 X 1705). Wojna przekształciła się w konfrontację rosyjsko-szwedzką, toczoną na ziemiach Rzeczpospolitej. Działające po obu stronach oddziały polskie nie odgrywały żadnej roli.