Dążenia rycerstwa i duchowieństwa

Duże znaczenie miało ukształtowanie się sieci kilkuset małych miast, będących ośrodkami rynków lokalnych. Miasta te oddziaływały bowiem pobudzająco na produkcję rolną własnego regionu i zaopatrywały ludność wieśniaczą w wyroby rzemieślnicze, w tym narzędzia umożliwiające zwiększanie plonów, wciągały chłopów w ramy wymiany towarowo-pieniężnej. Intensyfikacja gospodarki dokonywała się więc w stosunkowo silnie wyodrębnionych kręgach regionalnych, tylko w niewielkim stopniu powiązanych ekonomicznie z regionami sąsiednimi lub dalszymi, a to ze względu na odmienny zestaw towarów handlu lokalnego i dalekosiężnego oraz odrębność grup drobnego i bogatego kupiectwa. W końcu XIII i na początku XIV w. wielość małych miast i rynków lokalnych mogła więc sprzyjać utrzymaniu podziałów dzielnicowych. Wspomniane zaś włączanie produktów leśnych, hodowlanych i rolniczych do wymiany dalekosiężnej, było czynnikiem łączącym lokalne regiony gospodarcze z rynkiem szerszym, ogólnokrajowym i zewnętrznym. Dokonywało się to stopniowo, ale już za Kazimierza Wielkiego separatyz- my lokalne wydają się osłabione lub przełamane, zaś tendencje unifikacyjne w gospodarce silniejsze niż dezintegrujące. Znalazło to wyraz w reformach skarbowych, ustanawiających ogólnopolską monetę – grosz polski.

Czynnikiem decydującym o odbudowie zjednoczonego królestwa były dążenia rycerstwa i duchowieństwa. Podobne – chociaż być może nie zawsze uświadamiane – byty dążenia ludności wieśniaczej. W czasach Kazimierza dla tendencji tej pozyskane zostało także mieszczaństwo. Kronikarze bardzo dobitnie podkreślają, że Kazimierz Wielki rozpoczął swe rządy od ścigania rabusiów i przywrócenia ładu wewnętrznego.