Fenomen polskiej reformacji – arianie

Szczególnym fenomenem polskiej reformacji byli bracia polscy popularnie zwani arianami. Oderwali się w 1562 r. od kalwinów i w kilku odłamach reprezentowali najbardziej radykalny antytryni- taryzm, częściowo także skrajnie egalitarne poglądy społeczne. Stworzyli niezbyt dużą ale prężną wspólnotę słynną ze szkół i drukarń (Raków). Bracia polscy jako jedyni wnieśli coś oryginalnego do religijnych dyskusji europejskich. Im też prawdopodobnie najwięcej zawdzięcza Rzeczpospolita w zakresie rozsławienia swej toleracji. Jak była ona w końcu ograniczona może świadczyć nie tylko ich pominięcie w ugodzie sandomierskiej, ale i fakt, że większość swych dziel musieli drukować w Holandii.

Wszystko to wpływało z kolei na reformę katolicyzmu. Religij- 130 ność polska w nieznacznym stopniu została ukształtowana przez pro- testantyzm, daleko silniej przez reforme potrydencką. Proces kształtowania się polskiego katolicyzmu, specyfiki myślenia i przeżywania wiary trwał długo. Dekrety soborowe, przyjęte przez króla w 1564 r., zaczęły być wprowadzane dopiero od synodu prowincjonalnego w 1589 r. Proces ten trwałjeszcze w wieku XVIII. Reforma protestancka i kontrreforma katolicka dokonywały się w obrębie przemian świadomości szlacheckiej. Ten sam język służył katolikom i protestantom, o te same walczyli prawa, tak samo wykorzystywali swą uprzywilejowaną pozycję. Okazało się jednak, że zdolności integracyjne katolicyzmu były większe.