Jagiełło po objęciu tronu polskiego

W rok po objęciu tronu polskiego Jagiełło wyruszył na Litwę, gdzie utworzone zostało i uposażone przez władcę biskupstwo wileńskie, zależne od metropolii gnieźnieńskiej (1387). Biskupstwo to otrzymało immunitet ekonomiczny i sądowy. Z kolei immunitet taki stał się celem możnowładztwa litewskiego, które dotychczas dzierżyło ziemie z woli wielkiego księcia, obciążone wieloma powinnościami państwowymi. Co więcej, ziemia ta mogła być im wolą księcia odebrana.

Już w 1387 r. Jagiełło nadał książętom i bojarom prawa do dzie- dziczenia ziemi oraz pewne zwolnienia ze świadczeń osobistych. Mo- 83 cą aktu unii horodeiskiej 1413 r. upodobnienie sytuacji możnych litewskich do praw możnych polskich stało się większe, gdyż nie tylko potwierdzono im prawo dziedziczenia ziemi, ale i dysponowania nią, przekazywania żonom i córkom. 47 polskich rodzin rycerskich przyjęło do swych herbów 47 rodzin litewskich, co stało się symbolem związku tych grup społecznych, zaś wspólne wiece miały zapewnić stałe współdziałanie polityczne. Przywilej ten dotyczył jednak tylko możnych litewskich – katolików i ich tylko dopuszczał do wyższych urzędów.

Na tym tle, po śmierci Witolda w 1430 r., doszło w Wielkim Księstwie Litewskim do konfliktów. Rzecznikiem prawosławnych bojarów ruskich stał się wielki książę Świdrygiełło, wspierany przez Krzyżaków. Litwini – katolicy oraz Polacy poparli zaś wielkiego księcia Zygmunta Kiejstutowicza 11432-1440), o którego zwycięstwie zadecydowała ostatecznie bitwa pod Wiłkomierzem (1435). Aby przywrócić jedność, już w 1434 r. wielki książę Zygmunt rozciągnął przywileje na bojarów ruskich. Ponadto możnym katolickim i prawosławnym nadano nowy przywilej – nietykalności osobistej – neminem captivabimus nisi iure victum (nikogo nie uwięzimy jak tylko na drodze prawa), który kilka zaledwie lat wcześniej uzyskało rycerstwo polskie. Tak oto w ciągu półwiecza prawa rycerstwa oraz zasady ustrojowe Wielkiego Księstwa Litewskiego zostały znacznie upodobnione do panujących w Polsce. Kiedy w 1447 r. Kazimierz Jagiellończyk zagwarantował całość ziem Wiekiego Księstwa Litewskiego i gdy więź obu państw przybrała formę unii personalnej, owo podobieństwo ustrojowe oraz dążenie możnych i bojarów litewskich do zdobycia dalszych praw, stały się równie mocną podstawą unii, jak związek dynastyczny.