KONSOLIDACJA I EKSPANSJA

Polska o tyle jest, o ile istnieje świadomość zdolna znaleźć dla siebie materialne środki wyrazu. W wieku XVI można ściślej określić co wyróżniało ówczesną Polskę, a zatem i Polaków. Wśród trwałych elementów polskości znajdzie się język polski zdolny w XVI wieku do wyparcia łaciny z życia publicznego i wyrażania sfery duchowej życia Polaków. Umocniło się wspólne wszystkim odczucie prawa stojącego ponad władzą. Wreszcie Królestwo zostało zastąpione przez Rzeczpospolitą, formę państwa oryginalną i mającą wielki wpływ na wszystkie procesy dziejowe. W Rzeczpospolitej zaś stan szlachecki przekształcał się w naród. W ciągu dwu pokoleń szlachta zdołała wykorzystać dotychczasowe przywileje i dzięki sprzyjającej koniunkturze ekonomicznej zapewnić sobie kontrolę nad wszystkimi dziedzinami życia. Rzeczpospolita szlachecka przetrwała aż do rozbiorów, jednak sens dominacji stanu szlacheckiego nie uległ istotnym zmianom. W ciągu wieku XVI król stał sie władcą elekcyjnym o ograniczonych prerogatywach, możni wyrośli na magnatów, a szlachta pamiętająca swój rycerski rodowód rozpoczęła długi pochód w kierunku stanu ziemiańskiego.

Śmierć króla Jana Olbrachta (1492 -1501) otworzyła nowy okres, w którym ujawniła się różnica między interesami państwa i dynastii. Jagiellonowie mieli ambicje kolidujące z ekspansją domu habsburskiego i były one czasem zgodne a czasem sprzeczne z interesami szlachty. Niechęć szlachty do domu rakuskiego nie pociągała za sobą gotowości do świadczeń na rzecz państwa. Jagiellonowie chcieli także utrzymać swą pozycję na Litwie ciągnąc Koronę w kierunku wschodnim. I to także w rozumieniu szlachty miało dobre i złe strony. Jakie były interesy Rzeczpospolitej ucieleśnionej w korzyściach stanu szlacheckiego? Jakaż była ówczesna połska racja stanu? Nie są to proste pytania. ] ] 1