KONSOLIDACJA I EKSPANSJA CZ. II

Po klęsce Litwinów z Moskwą pod Wiedroszą (1500| i niepowodzeniach Korony na Bukowinie przeciwko Mołdawianom (1497) powstały warunki sprzyjające ponownemu zbliżeniu obu krajów. Unię borodelską odnowiono w 1499 roku przeciwko zagrożeniu moskiewskiemu, w 1501 umocniono ją z kolei dla przyczyn wewnętrznych. Ustalono wtedy wybór króla na zjazdach elekcyjnych, aczkolwiek ograniczono go do członków dynastii. Aleksander (1501-1506), siedzący na stolcu litewskim od 1491, za tron polski i koronację dal przywilej w Mielniku (1501) przechylający szalę rywalizacji na korzyść możnych. Władza znalazła się w rękach senatu, którego król był jakby przewodniczącym. Ta perspektywa nie odpowiadała rzecz jasna ambicjom monarchy, który szukał teraz oparcia u średniej szlachty. W rezultacie na sejmach w Piotrkowie i Radomiu w 1504 i 1505 roku ustalił się sojusz antymagnacki. Był to początek dążeń do rewindykacji rozdanych dóbr koronnych. Król miał w ten sposób zwiększyć swe dochody a szlachta mogła liczyć na zmniejszenie obciążeń na rzecz państwa. Celem natomiast ustawy o incompatibiliach było uniemożliwienie skupiania zbyt wielkiej władzy w jednych rękach, co było niebezpieczne dla króla i szlachty. Szlachta wymogła też i zdołała utrzymać fundamentalna zasadę Nihil novi (1505). Niestanowienie niczego bez zgody przedstawicieli szlachty wsparto w następnym roku zbiorem praw sporządzonym z inicjatywy kanclerza koronnego Jana Łaskiego. Żadna ze stron nie okazała w tej sprawie dostatecznej stanowczości. Walka o tzw. „egzekucje praw” nie przyniosła rozstrzygnięcia. Przez ponad pół wieku jednak wokół tych właśnie kwestii ogniskowała się działalność szlacheckich reformatorów państwa. W walce o hegemonię wykształcili oni model działalności publicznej i wypracowali wzory życia.