Motywacje do uprawiania nauki w Rzeczpospolitej

W Rzeczpospolitej, poza polityką i retoryką, motywacje do uprawiania nauki nie były silne. Ale też nie było barier instytucjonalnych i obyczajowych, swoboda myśli i możlivjość nieskrępowanej wymiany poglądów była już wtedy uważana za iiezwykłą. W Rzeczpospolitej nie zostały sformułowane idee czy pogjądy, które by wytyczały bieg myśli czy życia Europy. Najogólniej rzecz biorąc dla artystów i uczonych Rzeczpospolita była za mało ekscytująca. Oferowana przez nią tolerancja i wolność nie znajdowały zrozumienia. Doświadczenie masowego uczestnictwa w życiu publicznym i podporządkowanie państwa obywatelom było tak dalece oryginalne, że na świat wpłynąć nie mogło. Korzystano natomiast z praktyki, stąd w XVI wieku Rzeczpospolita pełna była wygnańców szukających azylu. Katolicy i protestanci z całej Europy znajdowali tu schronienie i chleb, często swobodę głoszenia najbardziej skrajnych poglądów. Nie znajdowali, rzecz charakterystyczna, dostatecznie dobrej gleby czy atmosfery dla swej działalności. Ekstremalne poglądy i działania nie zyskiwały większego aplauzu, wydawały się usychać w świecie ludzi wolnych.

Nie była więc Rzeczpospolita ogniskiem wynalazków i nauk, nie pozostawała jednak w tyle w ich zastosowaniu. Artyleria, zwłaszcza staraniem Zygmunta Augusta, osiągnęła dobry poziom europejski. Trzeba wspomnieć, że już w 1514 r. pod Orszą artyleria odegrała dużą rolę, a w 1531 r. po Obertynem trzy czwarte piechoty posiadało broń palną. Wysiłek militarny Rzeczpospolitej był podobny do innych krajów (Francja|, a skuteczność bojowa oddziałów zaciężnych bardzo wysoka. Porównanie technik wojennych jest mało celowe zważywszy odmienny sposób wojowania. W Rzeczpospolitej pod wpływem wzorów tatarskich, ale chyba i w konsekwencji powstałej struktury społecznej, przez cały wiek XVI dominowała jazda specjalizująca się w szybkim i zmasowanym ataku. Taktyka wojskowa, umiejętność łączenia różnych formacji i wykorzystywania warunków terenowych stały na wysokim poziomie. Wczesne i szerokie zastosowanie druku świadczy o kulturze i potrzebach ale dowodzi też sprawności technicznej.