Politka wschodnia książąt mazowieckich
Wobec fiaska własnych akcji misyjnych i wojskowych w roku 1226 książę Konrad Mazowiecki przekazał ziemię chełmińska Zakonowi Niemieckiemu Panny Marii, zwanemu w Polsce Zakonem Krzyżackim. Krzyżacy podjęli systematyczną akcję podboju i chrystianizacji plemion pruskich. Dysponując znacznymi środkami finansowymi i wykorzystując stały dopływ rycerstwa zachodniego, mogli oni stosować nowoczesne metody walki, budownictwa wojennego i organizacji zdobytych ziem. Popierając kolonizację przyczynili się do rozwoju gospodarki i w rezultacie zbudowali potężny i nowoczesny organizm państwowy. Do początku XIV w. nie zagrażał on księstwom polskim, gdyż Krzyżacy walczyli z Prusami. Po objęciu ziemi chełmińskiej i podboju ziem pruskich, w 1243 r. Krzyżacy utworzyli dla swych ziem cztery biskupstwa, w tym chełmińskie. Były one od 1255 r. podporządkowane metropolii ryskiej. W rezultacie Kościół polski utracił nie tylko tereny misji pruskiej, ale terytorium całkowicie polskie, jakim była ziemia chełmińska.
W polityce wschodniej książąt mazowieckich a także krakowskich pewną rolę odgrywały w XIII w. walki z Jaćwingami i Litwinami. Ich łupieskie wyprawy nie były jednak tak częste jak najazdy Prusów. Co więcej, granica osadnictwa polskiego przesuwała się pomimo tych najazdów na wschód, ku ziemiom jaćwieskim. Po zwycięstwie Leszka Czarnego nad Jaćwingami w 1282 r. najazdy ich ustały, a ekspansja polska doprowadziła do wyniszczenia tego ludu.
Południowi sąsiedzi w XIII w. nie zagrażali Polsce. Czechy znajdowały się wtedy w okresie rozkwitu gospodarczego i politycznego, ich ekspansja kierowała się ku Austrii i Styrii, ku Polsce zaś zwróciła się dopiero w ostatnich latach XIII stulecia. Węgry zaś, będące zazwyczaj sojusznikiem Polski, rywalizowały z Czechami w walkach o Austrię i zainteresowane były ziemiami na południu Europy. Sprzeczność interesów książąt polskich i władców Węgier pojawiła się w związku z próbami opanowania Rusi Halicko-Włodzimierskiej, lecz nie był to powód do generalnego konfliktu.