POLSKA i POLACY W ŚREDNIOWIECZU

Średniowiecze było w dziejach Polski okresem twórczym, chociaż nie zabrakło w nim katastrof i niepowodzeń, takich jak załamanie się organizacji państwowej po śmierci Mieszka II, jak najazdy Mongołów, utrata na ponad dwieście lat Pomorza Gdańskiego i całkowita utrata Śląska. Niemniej jednak przeważały zjawiska i procesy pomyślne, a przede wszystkim utworzenie własnej organizacji państwowej i skuteczna jej obrona. Głównymi instytucjami zapewniającymi te trwałość stały sie dynastia i Kościół. W miarę upływu stuleci do czynników instytucjonalnych dołączyła się tradycja wspólnej przeszłości, pielęgnowana i rekonstruowana przez elity polityczne, ale dostępna także pozostałym grupom społecznym poprzez przekazy ustne.

W ciągu pięciuset z górą lat średniowiecza polskiego nastąpił bardzo znaczny rozwój gospodarki, wzrosła produkcja rolnicza, wprowadzone zostały nowe techniki pracy, rozwinęły się miasta, a w rezultacie ponad dwukrotnie zwiększyła się gęstość zaludnienia, przy bardzo wyraźnym wzroście poziomu życia. Można natomiast mówić o wahaniach koniunkturalnych, okresach przyspieszenia i zahamowania rozwoju. W czasie powstawania państwa (X-XI w.) ciężar jego budowy spowodował znaczne obniżenie się poziomu życia i w rezultacie bunt poddanych. Od połowy XI w. decentralizacja władzy, wyzwalając inicjatywę społeczną, przyczyniła się do zwiększenia produkcji, upowszechnienia wyższych form organizacji gospodarczej, jak też wzrostu poziomu życia większości grup społecznych. Okresem bardzo dynamicznego rozwoju stały się czasy kolonizacji na prawie niemieckim. Przyniosły one import wzorców prawnych, techniki, kapitałów, migracje i wzrost osadnictwa. Ale szybkie przemiany wywołały napięcia i konflikty. Nowocześ- 98 niejsze gospodarstwa kmiece we wsiach lokacyjnych dawały wię- ksze plony i zapewniały kmieciom zamożność niedostępną pozostałym wieśniakom. Bogactwo kupiectwa, szczególnie większych miast, prowadzącego handel zewnętrzny, obracającego znacznymi sumami pieniężnymi, przekraczało środki, którymi mógł dysponować miejscowy rycerz, a nawet możnowładca. Stopniowe załamywanie się systemu prawa książęcego odbierało znaczenie grupie urzędników, stojących niegdyś na szczycie hierarchii społecznej i majątkowej.