Pospolite ruszenie rycerstwa

Na wzmocnienie państwa wpłynęły również reformy wojskowe. Podstawą siły zbrojnej pozostawało pospolite ruszenie rycerstwa. Obowiązek ten polegał na osobistym stawieniu się na wezwanie, konno, w zbroi i z kilkoma (zależnie od wielkości majątku) ludźmi lżej zbrojnymi, konnymi lub pieszymi. Zespół taki zwano kopią, łączono je wedle ziem w chorągwie liczące kilkuset ludzi.

W czasie wojny obronnej obowiązek walki spoczywał na szerszym kręgu poddanych – miast broniły milicje miejskie, a swoich domów ludność wieśniacza. W okresie rządów Kazimierza obronność królestwa wzrosła znacznie dzięki rozbudowie fortyfikacji – zamków oraz murów miejskich. Król sfinansował budowę ponad 50 zamków, głównie z cegły, niekiedy z kamienia, zezwolił i poparł budowę około 30 obwarowań miejskich. Mury zbudowano także w kilku miastach prywatnych. W początku XV w. na obszarze królestwa mury miały 42 miasta, co stanowiło około 13 % ogólnej liczby miast.

Rozwój prawa i prawodawstwa, sprawne administrowanie, prowadzenie akcji dyplomatycznych na dworach papieskim i cesarskim, w królestwach Czech i Węgier, rokowania z Zakonem, Brandenbur- gią, Wielkim Księstwem Litewskim wymagały o wiele liczniejszej niż w XIII w. kadry ludzi wykształconych. Upowszechnienie wiedzy i kultury umożliwiła w XIV w. stosunkowo już rozbudowana sieć parafialna, licząca w królestwie około 2500 kościołów. Liczba ich rosła zresztą szybko, by podwoić się na przełomie XV i XVI w. Przy większości parafii istniały szkoły, przybyło wiele fundacji klasztornych. Z tworzeniem sieci kościołów parafialnych i zakonnych związany był rozwój sztuki gotyckiej, zarówno architektury, jak rzeźby i malarstwa ściennego. Realistyczne wyobrażenia cierpiącego Chrystusa i Matki Boskiej oraz przedstawienia świętych – porzucające hieratyzm stylu romańskiego na rzecz ujęć odwołujących się do doświadczeń i uczuć współczesnych – przyczyniły się do upowszechniania i do pogłębienia religijności. Kładły nacisk nie na element potęgi Boga, lecz na doświadczenia związane z Jego męką i na przeżycia wiernych, rozważających prawdy wiary.