Powstawanie folwarków

Powstawanie folwarków było prawdopodobnie próbą znalezienia środków na utrzymanie odpowiedniego statusu materialnego. Sprzyjała szlachcie utrzymująca się w XVI w. dobra koniunktura na produkty rolne. Wybór pracy pańszczyźnianej został najprawdopodobniej spowodowany trudnościami ze znalezieniem dostatecznej liczby ludzi do pracy.

Masowe podjęcie działalności gospodarczej wskazuje na istnienie rynku. Korzyści ze sprzedaży zboża na lokalnych rynkach odkryli najpierw chłopi. Rozpowszechnianie się folwarków pańszczyźnianych pozwalało na przejęcie tych dochodów. Uważano najwyraźniej, że będzie to korzystniejsze niż podnoszenie czynszów lub świadczeń w naturze. Dochody z folwarków wzrastały znacznie gdy zboże sprzedawano bezpośrednio w Gdańsku. Ze spławu wiślanego korzystały przede wszystkim duże dobra dysponujące możliwościami zorganizowania transportu. Statki wiozące zboże budowano z własnego drewna, często sprzedawano je następnie w Gdańsku. Zboże z folwarków położonych w zasięgu odziaływania Gdańska trafiało, najczęściej na jesieni, do spichrzów w takich ośrodkach jak Kazimierz Dolny, Włocławek, Bydgoszcz czy Grudziądz. Wczesną wiosną zaczynał się spław prowadzony przez wyspecjalizowane grupy zawodowe. Trudno ustalić jaka część zboża była spławiana przez kupców. Ze względu na przywileje celne nieraz przedstawiano transport jako należący do szlachcica. Gdańszczanie z kolei starali się nie dopuścić do kontaktów obcych kupców z zapleczem i sami nieraz zadatkowali transporty. Gdańsk w XVI-XVII wieku sam był wielkim konsumentem zboża. Wywóz przez Gdańsk wzrastał systematycznie, w ciągu XVI wieku doszedł od kilkunastu do ponad pięćdziesięciu tys. łasztów rocznie, jeszcze więcej w pierwszej połowie XVII wieku. W rekordowym roku 1618 wywieziono z Gdańska ponad 115 tys. łasztów (ok. 250 tys. ton). W miarę wzrostu wywozu ulegało też rozszerzeniu terytorium związane gospodarczo z Gdańskiem. 135