Przemiana systemu prawa książęcego w system zbliżony do feudalizmu

Władza książęca słabła stopniowo, w miarę opisanych wyżej przemian gospodarczych i społecznych. Na tym tle wzmagało się dążenie do rozbicia jednolitego organizmu państwowego na księstwa pod rządami różnych członków dynastii. Już za Bolesława Śmiałego jego młodsi bracia Władysław i Mieszko mieli wydzielone dzielnice. Po objęciu władzy przez Władysława Hermana całość państwa 44 trwała do chwili, gdy do lat sprawnych dorośli jego dwaj synowie:

Zbigniew i Bolesław Krzywousty. W wyniku wojny domowej książę wyznaczył synom dzielnice, zachowując władzę zwierzchnią. Z kolei Bolesław Krzywousty, po oślepieniu i śmierci pokonanego brata, rządził jako jedyny żyjący członek dynastii piastowskiej. Sytuacja rodzinna a więc i polityczna w następnym pokoleniu rodu panującego miała być zupełnie inna. Bolesław Krzywousty był dwukrotnie żonaty i miał wielu synów.

Świadomość, że konflikt wewnętrzny jest w tej sytuacji nieunikniony, chęć ustrzeżenia organizacji państwowej i własnych dzieci przed dramatycznymi wstrząsami i walkami, wspomnienie tragedii Zbigniewa, skłoniły Bolesława Krzywoustego do próby uregulowania sukcesji. Uczynił to tak zwanym testamentem. Był to akt przygotowany zawczasu, ogłoszony na wiecu, przyjęty przez dostojników kościelnych i możnowładców oraz przesłany do zatwierdzenia papieżowi. Nie znamy niestety samego aktu, a jedynie późniejsze jego opisy w kronice Wincentego Kadłubka, w dokumentach papieskich oraz ukształtowany przez testament stan faktyczny. Powszechnie uznaje się, że książę utworzył jedną niepodzielną dzielnicę se- nioralną, która przypadać miała każdorazowo najstarszemu żyjącemu członkowi dynastii, a ponadto cztery dzielnice dziedziczne, które mogły być przekazywane potomkom. Władysław otrzymał z tego tytułu Śląsk i ziemię lubuską, Bolesław Kędzierzawy Mazowsze i część Kujaw, Mieszko Stary – Wielkopolskę zachodnią z Poznaniem, a Henryk – ziemię sandomierską i Wiślicę. Dzielnica senio- ralna obejmowała Małopolskę ze stołecznym Krakowem, ziemię sieradzką, część Wielkopolski z arcybiskupim Gnieznem, Pomorze Gdańskie i prawa zwierzchności nad Pomorzem Zachodnim. Ziemię łęczycką otrzymała dożywotnio księżna – wdowa Salomea, być może jako zabezpieczenie spodziewanego potomka, którym okazał się Kazimierz Sprawiedliwy.