Przemysł II i jego śmierć

Król Czech Wacław II dążył nie tylko do uzależnienia poszczególnych księstw śląskich, ale i do opanowania Krakowa. Poparła go część możnych małopolskich z biskupem Pawłem z Przemankowa, dokonując jego elekcji na tron krakowski (1290).

Przemysł II ustąpił wtedy z przyznanej mu testamentem Henryka IV stolicy, uwożąc do Wielkopolski insygnia królewskie. W 1292 r. wojska Wacława II wyparły Władysława Łokietka z Sandomierza, po czym obiegły go w Sieradzu i zmusiły do uległości. Król czeski stał się więc panem księstw małopolskich a także zwierzchnikiem kilku zhołdowanych księstw śląskich oraz księstwa sieradzkiego i brzeskiego. Tak rozległe, choć na różnych zasadach uzależnione terytorium dawało podstawę do starań o koronę królewską.

Równoległe starania o koronę podjął książę wielkopolski Przemysł II. W 1294 r. odziedziczył on na mocy wcześniejszego układu z Mściwojem II |MszczujemJ Pomorze Gdańskie. Popierał go arcybiskup gnieźnieński Jakub Świnka i duchowieństwo obu dzielnic, oraz rycerstwo, pragnąc utrzymać znaczenie Wielkopolski w przyszłym królestwie. W 1295 r., po uzyskaniu zgody papieża, Przemysł II koronowany został w katedrze gnieźnieńskiej. Użyto przy tym insygniów wywiezionych przed pięciu laty z Krakowa.

Śmierć króla przerwała dzieło odbudowy jedności państwowej. W lutym 1296 r. Przemysł II został zamordowany. Zabójców nasłali nań margrabiowie brandenburscy, a w organizacji zamachu uczestniczyli opozycyjnie nastawieni możni wielkopolscy. Łatwość z jaką ten cios zburzył królestwo, dowodzi słabości jego podstaw materialnych i organizacyjnych.