Reforma sądownictwa według zasad podziału stanowego

Rządy prawa, wsparte autorytetem silnej władzy królewskiej, ułatwione były dzięki wprowadzonej kodyfikacji przepisów zwyczajowych. Statuty Kazimierza Wielkiego opracowane były stopniowo i wydane odrębnie dla Wielkopolski (statuty piotrkowskie), a odrębnie dla Małopolski (wiślickie). Kodyfikacja umożliwiła zarazem wprowadzenie przepisów umacniających władzę królewską, a ponadto zostały ujednolicone prawa, odnoszące sie do poszczególnych dzielnic. Kodyfikacja praw stała się zarazem przypieczętowaniem podziałów stanowych. Poza statutami ogólnymi wydano szczegółowe, takie jak: ordynacja dotycząca dziesięcin i statut żup solnych. Był to zarazem okres upowszechniania prawa miejskiego. Zbiór praw magdeburskich został w 1359 r. przetłumaczony na łacinę, przez co udostępniony został polskiej części patrycjatu miejskiego. Sporządzono zestawienie ortyli – czyli orzeczeń rady miejskiej Magdeburga – będących wzorcami stosowania prawa w miastach polskich. Zbiór ortyli został potem (w XV w.i przetłumaczony na łacinę i język polski. W drugiej połowie XIV w. powstawać zaczęły wilkierze czyli ustawy wydawane przez rady miejskie, w tym określające organizację cechów rzemieślniczych.

Sądownictwo zostało zreformowane wedle zasad podziału stanowego. Dla rycerstwa funkcjonował}' sądy ziemskie, w których kompetencji były sprawy cywilne, mniejszej wagi przestępstwa oraz sądy grodzkie, w których uczestniczyli starostowie, rozpatrujące ciężkie przestępstwa (z czego wykształciły się później tzw. cztery artykuły grodzkie – podpalenie, napad na dom, rabunek na drodze i gwałt). Ponadto ukształtowały sie w XIV w. sądy podkomorskie, rozstrzygające spory graniczne, oraz sądy sprawowane przez wiece dzielnicowe. Ponieważ monarcha był najwyższym sędzią, a wszystkie sądy rycerskie działały w jego imieniu, przyjęte było, że gdy król przebywał w danej ziemi, sądy zawieszał}' swe czynności, a sędziowie udawali się do króla i działali w ramach sądu nadwornego, czyli królewskiego.