ROZBICIE DZIELNICOWE CZ. II

Część nowych ziem zagospodarowywali braney wojenni, podobnie jak w stuleciach poprzednich, Ale wartość ziemi i pracy niewol- nych tak znacznie wzrosły, że stopniowo od końca XI w. wygasać zaczął obfity poprzednio wywóz niewolników. Bardziej opłacalne okazywało się ich wykorzystanie na miejscu.

Drugą kategorią ludności wieśniaczej osadzanej w majątkach, szczególnie od XII wieku byli tak zwani goście. Nazwa ich pochodzi od obcych przybyszów, którzy dobrowolnie osiadali w Polsce.

W stuleciu dwunastym gośćmi byli już przede wszystkim młodsi synowie wolnych dziedziców, którzy po działach ojcowizny nie otrzymali w spadku gospodarstwa wystarczającego dla utrzymania rodziny i wyruszali na poszukiwanie nowego miejsca. Mogli je znaleźć w majątkach władcy, biskupów, możnowładztwa, w których osadzani byli ,.zwyczajem wolnych gości”, zobowiązani do oddania w zamian ustalonej części plonów i mogący odejść bądź po zbiorach, bądź gdy znaleźli zastępcę na swe miejsce. O upowszechnieniu się tego typu osadnictwa decydował z jednej strony przyrost naturalny i obfitość niezagospodarowanej ziemi, a z drugiej krzepnący stopniowo system feudalnego władania ziemią.

W XII wieku, szczególnie w jego drugiej połowie, na prawie wolnych gości zaczęto osadzać także ludzi niewolnych, z tym tylko zastrzeżeniem, że nie mieli oni prawa opuścić gospodarstwa. Natomiast w miejsce dawnych, zależnych od uznania właściciela obciążeń, zaczęto im dawać warunki określone umową, jak wolnym gościom.

Był to system opłacalny dla obu stron. Niewolny, znając rozmiary świadczeń pracował lepiej, bo reszta plonów pozostawała dla niego pan zaś otrzymywał lepszą pracę.