Sejm walny i jego funkcjonowanie

Ostateczną jednak gwarancją swobód, a wiec i praworządności, pozostawały szlacheckie szable. Na codzień poczucie prawa i gwarancję wolności dawały ustabilizowane dochody z folwarków. Obie gwarancje wydawały się niewzruszone, może dlatego zaniedbano innych. Oznaczało to jednak, że w wypadku naruszenia którejś z nich mogło dojść do zasadniczych zmian w systemie politycznym, nawet bez naruszania obowiązujących zasad.

Najważniejszą instytucją Rzeczpospolitej był sejm walny, ukształtowany definitywnie na przełomie XV i XVI wieku. Początkowo osobny dla Korony i Litwy, od czasu Unii wspólny, był przedstawicielstwem wyłącznie stanu szlacheckiego. Miasta de facto nie uczestniczyły w sejmie. Przedstawiciele Krakowa obecni od 1505 r. mogli zabierać głos wyłącznie w sprawach miejskich [1565). Potem to prawo uzyskało Wilno (1568) i Lwów [1658). Gdańsk rządził się sam i uchwał sejmowych nie uznawał, a wraz z innymi miastami pruskimi obsyłał sejmik generalny pruski. W sumie nieobecność miast wynikała przede wszystkim z ich niechęci do odpowiadania za podejmowane decyzje. Odejście miast od żyda politycznego było dobrowolne, w tym sensie, że w początku XVI wieku nie widziano korzyści w uczestniczeniu w nim. Potem dopiero szlachta uznała politykę za swój wyłączny przywilej i zaczęła nastawać na obsadzanie urzędów przez szlachciców.

Funkcjonowanie sejmu nie zostało ujęte w jakiejś konstytucji, nie istniał też regulamin jego prac. Praktyka jednak była wszystkim dobrze znana. Początkowo zwoływany dowolnie, od 1573 r. zbierał sie na 6 tygodni co dwa lata. Przyjęto, że są w sejmie reprezentowane trzy stany tj. król, senat i izba poselska. Przez ponad pół wieku walki o egzekucję dóbr i praw umacniała sie pozycja izby poselskiej. Nie doszło jednak do ustalenia jakiejś zasady rządów sejmowych.