Sejmiki ziemskie były organem samorządu lokalnego

Rada królewska była instytucją reprezentującą interesy możnowładztwa i polityczne koncepcje rządzenia państwem poprzez, węższą niż ogół rycerstwa, grupę możnych świeckich i duchownych.

O przynależności do tej grupy decydowały majątek i urzędy, nie zaś względy prawne. Cechą charakterystyczną ustroju społecznego w Polsce pozostawała bowiem równość prawna całego stanu rycerskiego. Jej utrzymaniu sprzyjała kilkakrotna wymiana rządzącej elity możnowładczej. Zmiany te i możliwości awansu ułatwiały działanie średniego rycerstwa. Jego dążenia polityczne znalazły swój wyraz instytucjonalny w działalności zjazdów i sejmików – ziemskich oraz prowincjonalnych. Wywodziły się one z wieców okresu rozbicia dzielnicowego i zwoływane były w ramach ziem – czyli dawnych dzielnic, z których większe stały się województwami. Osobne sejmiki miały ziemie ruskie.

Sejmiki ziemskie były organem samorządu lokalnego. Spełnia- ły ponadto funkcje sądownicze oraz nadzorowały ściąganie podat- 95 ków. Ograniczało to od XV w. kompetencje starostów, kasztelanów i wojewodów. W XIV i XV w. zwoływano także sejmiki prowincjonalne – Małopolski i Wielkopolski, a po 1454 r. sejmik Prus Królewskich. Kilkakrotnie, gdy rozstrzygano sprawy państwowe szczególnej wagi, zwoływano zjazdy ogólnopolskie. Ich kompetencje nie zostały jeszcze ściśle określone, ani oddzielone od uprawnień sejmików prowincjonalnych.

Samodzielność ekonomiczna średniego rycerstwa, wzrost jego wykształcenia i wynikające stąd ambicje, spowodowały, że grupa ta wykraczać poczęła w swej działalności poza ramy ściśle lokalne. Pomimo wszelkich różnic regionalnych, wspólnota interesów rycerstwa była o wiele wyraźniejsza i większa, niż w przypadku możnowładztwa i miast. Umożliwiało to rycerstwu działania w miarę spójne i solidarne, dawało poczucie siły, uczyło odpowiedzialności za państwo i przynosiło stopniowe wzmocnienie pozycji politycznej tej warstwy.