Śmierć Mieszka II i bunt możnowładctwa cz. II

Wśród wstrząsów wewnętrznych i klęsk zewnętrznych państwo polskie przestało istnieć. Upadek jego aparatu władzy nie był wszędzie jednakowy. Ze szczególnie zniszczonej Wielkopolski możni uciekali przed buntem pogańskim na Mazowsze, gdzie cześnik Mieszka II – Masław (Miecław) przejął władzę książęcą i zorganizował niewielkie państewko. Również Kraków nie był zniszczony, a tamtejsi możni utrzymywali kontrolę nad tą częścią Polski.

Bunt o tak wielkim zasięgu dowodzi wymownie jak bardzo trudne do zaakceptowania były daniny nakładane przez księcia na poddanych i jakie nastroje panowały wśród nadmiernie obciążonej ludności. Uzmysłowił on możnym czym grozi brak władzy książęcej i dezorganizacja aparatu państwowego. Piastowie uznani zostali za władców prawowitych, nie tylko w świadomości własnej i swego polańskiego otoczenia, ale i możnych z pozostałych części państwa. Z tego właśnie powodu Kazimierz Odnowiciel mógł akcję odbudowy swej władzy rozpocząć z Krakowa, który stał się potem stolicą Polski. Po pokonaniu Masława i rozciągnięciu władzy Kazimierza na Mazowsze (1047) nie pojawił się już uzurpator spoza dynastii. Gall Anonim nazywa Piastów „przyrodzonymi panami Polski” i takimi byli oni w początkach XII w. dla możnowładztwa polskiego, zarówno świeckiego jak duchownego. Mażemy przypuszczać, że obce najazdy i łupienie Polski, dotkliwe także dla ludności wieśniaczej, uświadomiły jej wartość własnej władzy książęcej. Większe jeszcze znaczenie dla przyszłego kształtowania się świadomości poddanych i ich stosunku do księcia miało pewne ograniczenie nacisku fiskalnego. Druga połowa XI w. była okresem wzrostu liczby targów, większych emisji monety, a więc wzrostu jej dostępności. Dowodzi to pozostawienia w ręku poddanych większej części wypracowanych przez nich dóbr. Tak oto bunt poddanych nie był bezowocny, przyniósł przebudowę państwa, istotne zmiany w ambicjach książąt, w organizacji władzy i w świadomości poszczególnych grup społecznych. Modyfikacje te były bardzo głębokie i na tyle skuteczne, że bunt nie powtórzył się już ponownie. W rezultacie tych wydarzeń, 32 a także na skutek upływających dziesięcioleci i stuleci rządów Pias- tów, legitymizacja ich władzy stawała sie pełniejsza. O ile w początkach państwowości polskiej opierała się ona – poza ziemiami Polan – na sile militarnej i przemocy, o tyle w drugiej połowie XI i w XII w. jej podstawę stanowiło przekonanie możnowładztwa o przydatności oraz o niezbędności władzy książęcej. Ze względu na organizatorskie i obronne funkcje państwa oraz na utrwaloną z biegiem czasu tradycję rządów tej dynastii, stawali się Piastowie akceptowanymi władcami także dla szerszych niż możnowładztwo kręgów społeczeństwa. Bardzo duży wpływ na legitymizację ich władzy miały postępy Chrześcijaństwa. Sakra władzy książęcej była dla chrześcijan najpełniejszym uzasadnieniem praw poszczególnych książąt i całej dynastii do rządzenia Polską.