Specyfika Rzeczpospolitej XVI-XVII w.

Specyfiki Rzeczpospolitej XVI-XVII w. nie da się określić jakąś jedną cechą. Do wymienionych trzeba dodać jeszcze dwie, bardzo silnie wpływające na kształt kultury szlacheckiej. Pierwsza to lokal- ność. Szlachcic żył na wsi, czuł się związany z ziemią i lokalnym środowiskiem. W sprawach ogólnych stawał subspecie tego lokalnego interesu. Z czasem, gdy dostatek i poczucie bezpieczeństwa umacniały skłonności do życia wiejskiego, działanie publiczne przeniosło się na sejmiki i inne spotkania lokalne [np. kontrakty). Otóż w tym nieco sielskim czy arkadyjskim przeżywaniu wolności, rodziło się i umacniało przekonanie o doskonałości i wyjątkowości powstałych urządzeń. Okoliczności te sprzyjały kształtowaniu się postaw zachowawczych. Trzeba wymienić jeszcze jedną cechę wyróżniającą ówczesną Rzeczpospolitą a mianowicie orientalność. Związana była ze stanem szlacheckim, ale następnie objęła inne stany. Można przypuszczać, że weszła w skład tożsamości Polski XVII i XVIII wieku. Było widoczne dla obserwatorów zewnętrznych, a dla szlachty naturalne, że strój, broń i gust kształtowały wzory raczej orientalne niż europejskie. Przez czas bardzo długi znaczna część środków uzyskiwanych z gospodarki folwarcznej odpływała z Rzeczpospolitej w kierunku Orientu, w zamian za produkty wschodnie – korzenie, pachnidła, tkaniny, konie i broń. Z czasem część tych produktów zaczęła być wytwarzana przez rzemieślników na terenie Rzeczpospolitej. W miarę zaś jak pogranicze turecko-tatarskie stawało się areną nieustannych walk, jakaś część wschodnich dóbr pochodziła ze zdobyczy. Nie tłumaczy to jednak upodobania szlachty do tych właśnie produktów, szczególnej skłonności do przejmowa- 153 nia stroju, broni, uprzęży a także związanego z tym słownictwa właśnie z krajów Orientu. W tym samym czasie szlachta była świadoma swej przewagi nad krajami sąsiadującymi od wschodu i południa. Stanowczo i wytrwale odcinała sie od wzorów azjatyckiego despotyzmu. Nie lękała się go jednak tak bardzo, jak habsburskiego absolutyzmu. Żyjąc w kraju urządzonym dla wolności chciała swoje otoczenie mieć właśnie orientalne. Najwyraźniej nie uważała tych wpływów za obce, podobnie jak nadal napływających wzorów europejskich. Architektura i sztuka wdeku XVI i XVII pozostawała pod wyraźnym wpływem europejskim. Natomiast portrety polskich szlachciców wskazują na ich bliskie związki z Orientem.