Szczyt rozbicia dzielnicowego
Bolesław Kędzierzawy stal się seniorem dynastii, co przywracało zasady testamentu Krzywoustego. Po jego śmierci w 1173 r. władza przypadła Mieszkowi Staremu, lecz został on, po czterech latach, obalony przez możnych krakowskich, którzy wezwali na tron najmłodszego Kazimierza. (Henryk Sandomierski zginął w 1166 r. w wyprawie krzyżowej na pogańskich Prusów). Zyskał on przydomek Sprawiedliwego, będąc dobroczyńcą Kościoła, któremu na wiecu w Łęczycy w 1180 r, nadał ważne przywileje.
Niespodziewana śmierć Kazimierza Sprawiedliwego w 1194 r. stała się przyczyna zaciętych walk o tron krakowski, którego opanowanie uznawano za jednoznaczne z prawem do pryncypatu. Kilkakrotnie zasiadał tam niezmordowanie walczący o władzę zwierzchnią Mieszko Stary. Po jego śmierci (1202) władzę objął syn Kazimierza Leszek Biały'. Został on jednak zabity w czasie zjazdu książąt w Gąsawie (1227). O tron krakowski upomnieli się książę śląski Henryk Brodaty i mazowiecki Konrad, wybuchły walki w Wielkopolsce. Przewagę uzyskała śląska linia Piastów, którzy za Henryka Brodatego i Henryka Pobożnego zjednoczyli Śląsk, ziemię krakowską i część Wielkopolski. Jednakże ich unifikacyjnej polityce cios zadał najazd mongolski w 1241 r.
Szczyt rozbicia dzielnicowego przypada na drugą połowę XIII wieku. Obalona została zasada pryncypatu, w rezultacie wszystkie księstwa stały się równe z punktu widzenia prawnego. Śląsk, Mazowsze i Kujawy uległy podziałowi na wiele drobnych księstw. Natomiast Wielkopolska, w której powstały księstwa poznańskie, gnieźnieńskie i kaliskie częściej pozostawała złączona pod władzą jednego księcia. Utrzymała się atrakcyjność stołecznego Krakowa i znacznych rozmiarów dzielnicy krakowskiej, często połączonej z ziemią sandomierska, jakkolwiek tamtejsi książęta nie byli już zwierzchnikami pozostałych Piastów. W Krakowie rządził po osiągnięciu wieku sprawnego syn Leszka Białego – Bolesław Wstydliwy [do 1279), a następnie wywodzący się z linii mazowieckiej, książę sieradzki, Leszek Czarny (do 1288), wreszcie książę wrocławski Henryk IV Probus (do 1290). Był to już schyłek rozbicia dzielnicowego, w trakcie 46 którego liczba księstw wzrosła do z górą dwudziestu.