Szlachetność była akceptowanym wzorem życia

Wszystko co istotne w Rzeczpospolitej było szlacheckie: folwark i sejm. Szlachetność była akceptowanym wzorem życia. Dwie cechy stanu szlacheckiego związały się trwale z Rzeczpospolitą: wolność i polityczność. O wolności była już mowa. Rzeczpospolita była praktyczną formą realizacji wolności szlacheckiej. Nie było to równoznaczne ze stawianiem interesu stanowego ponad zbiorowy, z wyniesieniem jednostki ponad państwo. Wolność stanu szlacheckiego była pojmowana także w kategoriach służby ojczyźnie. Można wymienić długa listę świadectw prawdziwie heroicznych dowodów mi- 151 łości ojczyzny uosobionych w bohaterskiej śmierci hetmana Stanisława Żółkiewskiego po bitwie pod Cecorą [6 X 1620). Szlachta uwierzyła zarazem w doskonałość swego dzieła, we własną wyższość nad innymi i swego rodzaju posłannictwo. Przyjęto za oczywiste, że Europa bez polskiego zboża się nie wyżywi, a może toczyć krwawe spory wewnętrzne, ponieważ Rzeczpospolita ją zasłania od nawały tureckiej. W XVII wieku wyrosły z tego mitologie przedmurza, spichlerza i uogólniająca je ideologia sarmacka. Trzeba jednak podkreślić, że w wieku XVI i potem szlachta nie widziała w Europie niczego, co mogłoby jej imponować. Nie miała więc kompleksu niższości, wręcz przeciwnie czerpiąc bez oporów z europejskiego dorobku, coraz mocniej podkreślała swą wyższość. Argumentem podstawowym na rzecz tego przekonania była właśnie wolność, systematycznie ograniczana w monarchiach absolutnych.