Trwałe znaczenie unii

Trwałe znaczenie unii polegało na włączeniu w krąg kultury zachodniej nowego członu – Litwy Polakom i Litwinom tworzyła ona nowe możliwości rozwoju, zarówno politycznego jak kulturalnego i gospodarczego. Wykorzystanie tych szans zależało od prężności organizacyjnej, demograficznej i kulturowej złączonych politycznie państw i narodów.

W poiityce polskiej i litewskiej pierwszych dziesięcioleci XV w. dominował problem krzyżacki. Zagrożenie krzyżackie i ataki Zakonu na Litwę stały się jedną z przyczyn unii. Podobnie Polska, pomimo trwania w drugiej poł. XIV w. pokoju zawartego w Kaliszu, odczuwała to zagrożenie. Wzmocniła je utrata ziemi dobrzyńskiej, którą otrzymał w lenno Władysław Opolczyk i w 1392 r. oddał w zastaw Zakonowi. Krzyżacy panując nad Pomorzem Gdańskim blokowali rozwój handlu polskiego, odcinając dorzecze Wisły od jej ujścia i portów bałtyckich.

W trwaniu państwa zakonnego zainteresowane było rycerstwo zachodnioeuropejskie, szczególnie niemieckie. Wyprawy na pogan, a po 1387 r. na domniemanych pogan, przynosiły bowiem zajęcie godne uznania i chwałę rycerską, a także niemałe łupy. Wielu synów rycerskich wstępując do Zakonu znajdowało w nim miejsce zgodne z ambicjami. Inni rycerze odwiedzali państwo krzyżackie by uczestniczyć choć raz w wyprawie o charakterze krucjaty. Chrzest Litwy odebrał Zakonowi rację istnienia, lecz nie nastąpiło to nagle, a było procesem trwającym wiele dziesięcioleci. Zakon znajdował nadal poparcie rycerstwa zachodniego, nawet wtedy, gdy podstawy ideologiczne jego działania uległy osłabieniu a w miarę chrystianizacji Litwy – likwidacji. Dzięki stałemu napływowi ludzi i środków oraz sprawnej organizacji militarnej i gospodarczej, na początku XV w. państwo krzyżackie osiągnęło szczyt swej potęgi. Zakon mógł więc toczyć walkę o swoje istnienie oraz o urzeczywistnienie własnej koncepcji i sposobu chrystianizowania Litwy. Jej chrzest po 85 unii 1385-86 r. uznany został przez Krzyżaków za niewystarczający lub nieszczery i nie zapobiegł wojnie 1390 r. Próby Witolda uwolnienia się od nacisku krzyżackiego i poszerzenia granic Wielkiego Księstwa na wschodzie, doprowadziły do odstąpienia Zakonowi Żmudzi j 1398). Rychło wybuchło tam powstanie antykrzyżackie (14-01) stając sie przyczyna nowych działań wojennych, zakończonych pokojem Litwy i Polski z Zakonem zawartym w Raciążu (1404). Na jego mocy Żmudź pozostawała pod władzą Krzyżaków, zaś Polska zyskiwała prawo wykupienia ziemi dobrzyńskiej, na co zjazdy rycerstwa ustanowiły nadzwyczajne i bardzo szybko zebrane podatki. Litwa – uwolniona od najazdów krzyżackich – rozpoczęła wojnę z Moskwą (1406-1408).