Wczesnomiejskie ośrodki targowe

Wczesnomiejskie ośrodki targowe stały się w XII w. punktami ożywionej wymiany nie tylko towarów, ale i idei, gdyż przy nich właśnie fundowano niewielkie kościółki. O ile wielkie bazyliki katedralne lub kościoły benedyktyńskie świadczyły o potędze instytucji kościelnej, o tyle małe, jednonawowe kościółki przytargowe stanowiły w XII wieku ważny szczebel akcji misyjnej wśród niższych warstw społecznych.

Rozluźnienie nacisku fiskalnego i zwiększenie swobody ekonomicznej ludności wiejskiej przebiegało równolegle z kształtowaniem się form poddaństwa wynikającego z powstawania wielkiej własności ziemskiej. Było to awansem dla niewolnych ale degradacją społeczną (choć nie ekonomiczną| dla wolnych dziedziców.

Przemiana systemu prawa książęcego w system zbliżony do feu- dalizmu zachodnioeuropejskiego, w którym o podziałach społecznych decydowało istnienie wielkiej własności ziemskiej i poddaństwo pracujących tam chłopów, była procesem długotrwałym.Rozpoczęta w drugiej połowie XI w., zakończyła się dopiero w stuleciu XIV. Jeszcze w początkach XII w. Kościół otrzymywał część dochodów ze skarbu państwowego, a nawet potężni możnowładcy większość bogactw mieli w dobrach ruchomych, gdy ich własność ziemska nie przekraczała kilkunastu wsi. Jednakże w XII w. zmiana była na tyle zaawansowana, że dysponujące niezależnymi od skarbu państwa źródłami dochodów duchowieństwo i możnowładztwo, rozluźniło swą polityczną zależność od księcia. Możni pragnący osłabić pozycję panującego mogli popierać przeciwko niemu młodszych członków rodu książęcego. Decentralizacja i rozbicie dzielnicowe miały więc przede wszystkim przyczyny wewnętrzne.