Wspólna dynastia polskich księstw

Elementy jedności trwały zresztą nie tylko w świadomości oświeconych elit, ale miały swój wyraz instytucjonalny. Polskie księstwa łączyła przede wszystkim wspólna dynastia. Świadomość dynastyczna umocniła sie wraz ze wzrostem zainteresowania historią. Pojawiły sie wśród Piastów imiona takie jak Siemowit, Lestek (Leszek}, Siemomysł nawiązujące do najstarszych przodków dynastii. Obok nich występowały oczywiście imiona ich sławnych następców – Mieszka, Bolesława, Kazimierza a także Władysława. Dodano do nich tradycję imion nowych – Henryk, Konrad, przyjętych dzięki związkom małżeńskim książąt polskich z córkami dostojników niemieckich.

Poza świadomością dynastyczną istotną rolę odgrywało prawo, nakazujące utrzymać władze w księstwach polskich w rodzie panującym. Dlatego w razie wygasania poszczególnych linii – powoływano na opuszczone trony dzielnicowe Piastów z innych księstw. Również układy polityczne o przekazaniu księstwa za życia lub po śmierci, zawierano w ramach dynastii.

Drugą obok dynastii instytucją zapewniającą jedność podzielonego Królestwa Polskiego był Kościół. Ziemie polskie należały do jednej, polskiej metropolii gnieźnieńskiej. Upowszechnienie się synodów prowincjonalnych podtrzymywało jej jedność, która nie została naruszona pomimo pewnego usamodzielnienia się biskupstw krakowskiego i wrocławskiego. Podobne znaczenie miało powstanie polskich prowincji dominikańskiej i franciszkańskiej, chociaż w tym zakresie w końcu XIII w. nastąpił wyłom, gdy Śląsk odłączony został od polskiej prowincji franciszkanów.