Władza w starożytnej Polsce cz. III

Podobnie jak czynniki władzy i terytorium, elementem organizacji państwowej jest społeczeństwo. Bez jego zespolonego i ukierunkowanego trudu, organizacja ta powstać nie może. Jego cechą było rozwarstwienie o wiele silniejsze i trwalsze niż w organizacji plemiennej. Grupy tworzące społeczeństwo wczesnofeudalne państwa polskiego to możni, w tym węższa grupa dostojników i duchowieństwa, ludność wolna poddana władzy księcia, oraz niewolni, należący bądź do księcia, bądź do możnych.

Grupa dostojników była oczywiście najmniejsza, liczyła około trzydziestu ludzi. Zaliczymy do nich kilkunastu ludzi pełniących wyższe urzędy dworskie, komesów prowincji, arcybiskupa gnieźnieńskiego i biskupów, Opatów kilku wielkich klasztorów, około dziesięciu panów grodowych, rządzących okręgami o większym znaczeniu strategicznym i gospodarczym. Źródła przechowały niewiele imion możnowładców, a z najwybitniejszych znamy XII-wiecznych wojewodów – za Władysława Hermana był nim Sieciech z rodu Toporczyków, a za Krzywoustego – Skarbimir z rodu Awdańców i Piotr Włostowic z rodu Łabędziów. Znamy też rody Gryfitów, Pa- łuków, Odrowążów i ród komesa Wojsława. Z tej grupy Pałucy związani byli z Wielkopolską, Łabędzie ze Śląskiem. Najwięcej wielkich rodów wywodziło się z Małopolski.

Poza wąską grupą najwyższych dostojników istniało jeszcze około 120 urzędów o poważnym znaczeniu. Zaliczymy tu około 90 panów grodowych, niższe stanowiska duchowne i dworskie. Ponadto działało kilkuset niższych urzędników grodowych – wojskich, włodarzy itp. Do grupy uprzywilejowanej należeli członkowie drużyny książęcej. Nie znamy natomiast liczby rycerzy, mających ziemię uprawianą przez niewolnych, służących księciu w boju lecz nie peł- 28 niących urzędów. Warstwa ta wywodziła się z okresu plemien nego, mogli też należeć do niej ci wolni wieśniacy, którzy obciążeni zostali obowiązkiem walki a nie składania danin i którym powiodło się w wojnach na tyle, że zdobyli kilku jeńców. Nie chodzi tu o właścicieli wielkich majątków, bo ich jeszcze w Polsce nie było, ale o samodzielne ekonomicznie rycerstwo szeregowe.