REPUBLIKA SARMATÓW CZ. II
Czy wolność uprzywilejowanych mogła sformować skuteczne zabezpieczenia instytucji i państwa? Trzeba się także zastanowić, czy w utrzymanych formach zdołała przetrwać tożsamość Polski?
Czym Polska była dla wspólnoty?
Jako całość ziemie Polskie były w okresie średniowiecza opóźnione w rozwoju w stosunku do stanowiących centrum kultury europejskiej, zachodnich i południowych części kontynentu. Opóźnienie to wynikało z położenia geograficznego i z włączenia Polski, podobnie jak innych terytoriów Europy środkowo-wschodniej, do kręgu cywilizacji europejskiej dopiero w X w. Nie oznaczało to jednak zahamowania własnych sił twórczych. Przyjmowanie wzorców obcych polegało na ich dostosowaniu do warunków polskich. Państwo, społeczeństwo, kultura polska zachowały, a nawet rozwijały swe odrębności i cechy własne. Do XIV w. Polska podążała drogą podobną do społeczeństw wcześniej i bardziej rozwiniętych, zmniejszając stopniowo dzielący ją dystans. W stuleciu XV wytworzyła całkowi- 99 cie oryginalne formy organizacji i kultury, przy utrzymaniu a nawet umocnieniu związku ze wspólnotą Europy chrześcijańskiej.
Przewaga rycerstwa sferze gospodarczej
W sferze gospodarczej przewaga rycerstwa uwidaczniała się we wzroście areału ziemi folwarcznej, kosztem pustych łanów kmiecych oraz gospodarstw sołtysich. W konkurencji folwarku sołtysiego z rycerskim, wygrywał ten ostatni a znaczenie i siła ekonomiczna warstwy sołtysiej zostały stopniowo ograniczone. Proces ten przyspieszony został przez przywilej wydany w czasie zjazdu w Warcie w 1423 r. Pozwalał on rycerstwu na przymusowe wykupienie sołtysów, którzy uznani zostali za „nieużytecznych i krnąbrnych”. Już sama groźba zastosowania tego prawa uzależniła sołtysów. W razie zaś wykupienia ziemia ich włączana była do ziemi dworskiej, a uprawnienia sołtysie przysługiwać zaczynały nabywcy, czyli właścicielowi wsi.
Państwem zakonnym wstrząsały walki wewnętrzne
W sporze z Krzyżakami racje moraine i ideologiczne przemieszane były z politycznymi. Nawracanie pogan siłą i na drodze wojny odpowiadało ówczesnemu poczuciu prawa i moralności. Polacy także najeżdżali i wytrzebili pogańskich Jaćwingćw. Opinie Pawła Włodkowica o prawie każdej narodowości, nawet pogan, do życia na swej ziemi, nie były powszechnie podzielane. Ważkim argumentem polskim stała się skuteczność pokojowej chrystianizacji Litwy. Wydaje się konieczne zrozumienie racji obu stron, mieszczących się w ramach ówczesnej mentalności i moralności. Ale niemniej potrzeb- 87 na jest ocena bardziej ogólna, w oderwaniu od interesów Krzyżaków i Polaków, Krzyżacka metoda chrystianizacji prowadziła do likwidacji fizycznej bądź kulturalnej nawracanych ludów, jak to się stało z Prusami. Zubażała więc chrześcijańska kulturę europejską. Metoda polska pozwalała ludowi chrystianizowanemu na trwanie oraz rozwój, dlatego naród litewski istnieje do dnia dzisiejszego. Jej wyższość polegała nie na tym, że była korzystna dla Polski, lecz na tym, że wzbogacała różnorodność kultury europejskiej.
Jagiełło po objęciu tronu polskiego
W rok po objęciu tronu polskiego Jagiełło wyruszył na Litwę, gdzie utworzone zostało i uposażone przez władcę biskupstwo wileńskie, zależne od metropolii gnieźnieńskiej (1387). Biskupstwo to otrzymało immunitet ekonomiczny i sądowy. Z kolei immunitet taki stał się celem możnowładztwa litewskiego, które dotychczas dzierżyło ziemie z woli wielkiego księcia, obciążone wieloma powinnościami państwowymi. Co więcej, ziemia ta mogła być im wolą księcia odebrana.
Koronacja Władysława Łokietka
Poza trudną do rozwiązania sprawą Pomorza, stał przed Władysławem Łokietkiem problem opanowania Wielkopolski, rządzonej nieudolnie przez pięciu młodocianych synów Henryka Głogowskiego. Narastające tam niezadowolenie zrozumiał i wykorzystał wytrwały polityk walczący o zjednoczenie, arcybiskup Jakub Świnka oraz biskup poznański Andrzej, grożąc głogowczykom klątwą. W Gnieźnie doszło do buntu rycerstwa. Na wiecu generalnym wybrano władcą Władysława Łokietka. Przybył on do Wielkopolski na początku 1314 r., pokonał sprzeciwiające się mu mieszczaństwo Poznania z wójtem Przemkiem na czele i objął dzielnice, z którą związana była idea królestwa polskiego.
ROZBICIE DZIELNICOWE
System prawa książęcego stał się podstawą silnej władzy centralnej, wobec której nawet możnowładztwo i duchowieństwo pozostawało w silnej i oczywistej podległości. Kontrola polityczna, prawna i sądownicza ze strony władcy i aparatu urzędniczego nad poddanymi nie mogła być pełna, ograniczał ją duży obszar państwa, trudności komunikacyjne, istnienie wielkich obszarów pozbawionych osadnictwa, gdzie możliwe było schronienie. Dla możnowładztwa i duchowieństwa ścisła zależność od księcia okazywała się również uciążliwa oczywista że w okresie budowy państwa, ulegała ona ograniczeniu w miarę stabilizowania się organizacji.